Beynəlxalq Bərpaolunan Enerji Agentliyinin (IRENA) 2024-cü ildə bərpaolunan enerji istehsalı xərcləri ilə bağlı yeni hesabatında təmiz enerji mənbələrinin qlobal enerji bazarlarında liderliyini qoruyub saxladığı bildirilir.
Hesabatda texnoloji innovasiyalar, rəqabətli təchizat zəncirləri və miqyaslı iqtisadiyyat sayəsində bərpaolunan enerji mənbələrinin qiymətlərinin azaldığı və mədən yanacaqlarına nisbətən daha əlverişli olduğu qeyd edilir. Hesabata görə, 2024-cü ildə günəş fotovoltaikləri (PV) ən aşağı qiymətli mədən yanacağı alternativlərindən orta hesabla 41 faiz, quruda külək layihələri isə 53 faiz ucuz olub. Quruda külək enerjisi 0,034 ABŞ dolları/kVts qiymətlə elektrik enerjisinin ən əlverişli mənbəyi olaraq qalır. Günəş fotovoltaik enerjinin qiyməti isə 0,043 ABŞ dolları/kVts həcmində olub.
2024-cü ildə 582 giqavat bərpaolunan gücün əlavə edilməsi təxminən 57 milyard ABŞ dolları dəyərində olan mədən yanacağı istifadəsindən kənarda əhəmiyyətli xərclərə qənaətə gətirib çıxarıb.
2024-cü ildə istifadəyə verilmiş yeni bərpaolunan enerji layihələrinin 91 faizi hər hansı yeni qazıntı yanacağı alternativlərindən daha sərfəli olub.
Bərpaolunan mənbələr həm də beynəlxalq yanacaq bazarlarından asılılığı məhdudlaşdırır və enerji təhlükəsizliyini artırır, eyni zamanda, iqtisadiyyata töhfə verir. Bu mənbələr ilə bağlı biznes fəaliyyəti indi həmişəkindən daha güclüdür. Amma texnologiyalar təkmilləşdikcə və təchizat zəncirləri gücləndikcə, xərclərin davamlı azaldılması gözlənilsə də, qısamüddətli problemlər hələ də qalmaqdadır. Ticarət tarifləri, xammal darboğazları və inkişaf edən istehsal dinamikası da daxil olmaqla geosiyasi dəyişikliklər müvəqqəti olaraq xərcləri artıra biləcək risklər yaradır. Gecikmələr, məhdud şəbəkə tutumu və daha yüksək sistem balansı xərcləri kimi struktur çətinlikləri ilə əlaqədar Avropa və Şimali Amerikada daha yüksək xərclər davam edəcək. Bunun əksinə olaraq, Asiya, Afrika və Cənubi Amerika kimi daha yüksək bərpaolunan enerji potensialı olan regionlarda xərclər nəzərəçarpacaq dərəcədə azala bilər.
IRENA-nın baş direktoru Françesko La Kamera bildirib: “Bərpaolunan enerji mənbələrinin xərc-rəqabət qabiliyyəti bu günün reallığıdır. Hazırda fəaliyyətdə olan bütün bərpaolunan mənbələrə nəzər saldıqda, 2024-cü ildə qarşısı alınan qazıntı yanacağı xərcləri 467 milyard ABŞ dollarına çatıb. Yeni bərpaolunan enerji layihələri qiymətinə görə mədən yanacaqlarını geridə qoyur. Biz qlobal miqyasda açıq və möhkəm təchizat zəncirləri yaratmalıyıq. Çünki bərpaolunan enerji prosesi geri dönməzdir, amma onun sürəti və ədalətliliyi bu gün etdiyimiz seçimlərdən asılıdır”.
Agentliyin son hesabatı, həmçinin bərpaolunan sərmayəni formalaşdıran struktur xərcləri və bazar şərtlərini araşdırır. Belə bir nəticəyə gəlinir ki, sabit və proqnozlaşdırıla bilən gəlir çərçivələri investisiya riskini azaltmaq və kapital cəlb etmək üçün vacibdir. Elektrik enerjisinin alqı-satqı müqavilələri (PPA) kimi alətlər əlverişli maliyyəyə çıxışda mühüm rol oynayır, eyni zamanda, uyğun olmayan siyasət mühitləri və qeyri-şəffaf satınalma prosesləri investorların inamını sarsıdır.
Xüsusilə, inteqrasiya xərcləri bərpaolunan enerji mənbələrinin tətbiqi üçün yeni məhdudiyyət kimi ortaya çıxır. Külək və günəş layihələri şəbəkəyə qoşulma darboğazları, bürokratik əngəllər və bahalı yerli təchizat zəncirləri səbəbindən getdikcə gecikir. Bu, şəbəkə investisiyalarının artan elektrik tələbi və bərpaolunan mənbələrin genişlənməsi ilə ayaqlaşmalı olan G20 və inkişaf etməkdə olan bazarlarda daha kəskindir. Qlobal Cənubun bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrində makroiqtisadi şəraitdən və qəbul edilən investisiya risklərindən təsirlənən yüksək kapital məsrəfləri də bərpaolunan mənbələrin elektrik enerjisinin normallaşdırılmış dəyərini (LCOE) əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
Nəhayət, texnoloji irəliləyişlər də bərpaolunan mənbələr iqtisadiyyatını yaxşılaşdırır. Batareya enerji saxlama sistemlərinin (BESS) qiyməti 2010-cu ildən bəri 93 faiz azalaraq 2024-cü ildə kommunal sistemlər üçün 192 ABŞ dolları/kVts səviyyəsinə düşüb. Bu azalma istehsalın miqyasının artırılması, təkmilləşdirilmiş materiallar və optimal istehsalat texnologiyaları ilə bağlıdır.
Batareyanın saxlanması, günəş, külək və BESS-i birləşdirən hibrid sistemlər, eləcə də rəqəmsal texnologiyalar dəyişən bərpaolunan enerji mənbələrinin inteqrasiyası üçün getdikcə daha vacib olur.
Süni intellekt (AI) ilə təchiz edilmiş rəqəmsal alətlər aktivlərin performansını və şəbəkə reaksiyasını artırır. Bununla belə, rəqəmsal infrastruktur, çeviklik, şəbəkənin genişləndirilməsi və modernləşdirilməsi, bərpaolunan mənbələrin tam potensialının əlavə investisiyalar olmadan həyata keçirilə bilməyəcəyi inkişaf etməkdə olan bazarlar da daxil olmaqla, hələ də aktual problemlər olaraq qalır.
