2024-cü ildə enerji keçidinə qlobal investisiyalar 2,4 trilyon ABŞ dolları ilə yeni rekord müəyyən edib. Bu, 2022–2023-cü illərin orta illik səviyyəsi ilə müqayisədə 20 % artım deməkdir. Bu məbləğin təxminən üçdə biri bərpa olunan enerji texnologiyalarına yönəlib və beləliklə, bərpa olunan enerji investisiyaları 807 milyard dollara çatıb.
Bu rekorda baxmayaraq, bərpa olunan enerjiyə investisiyanın illik artım tempi kəskin şəkildə zəifləyib. 2024-cü ildə investisiyalar cəmi 7.3 % artıb, halbuki əvvəlki il bu göstərici 32 % idi. Bu məlumatlar Beynəlxalq Bərpa Olunan Enerji Agentliyi (IRENA) və İqlim Siyasəti Təşəbbüsü (CPI) tərəfindən hazırlanan yeni hesabatda yer alır.
“Qlobal Enerji Keçidi Maliyyəsi Mənzərəsi 2025” adlı hesabat BMT-nin COP30 İqlim Konfransı (Belém, Braziliya) ərəfəsində dərc olunub. Sənəd qlobal maliyyə dialoquna dəstək vermək, bərpa olunan enerji texnologiyalarına və onların təchizat zəncirlərinə yönələn sərmayələri izləmək, regionlar üzrə tendensiyaları, maliyyə mənbələrini və alətlərini təhlil etmək məqsədi daşıyır.
Əsas məqamlar:
-
Bərpa olunan enerji investisiyalarının 96 %-i elektrik enerjisi sektoruna yönəlib.
-
Günəş enerjisinə investisiya 2024-cü ildə rekord həddə çataraq 554 milyard dollara yüksəlib (49 % artım).
-
2024-cü ildə bərpa olunan enerji, şəbəkələr və batareya saxlama sistemlərinə investisiya qalıq yanacaq sərmayələrini üstələyib, baxmayaraq ki, qalıq yanacaq xərcləri də artmaqdadır.
-
Enerji keçidi texnologiyalarına investisiya artsa da, vəsaitin 90 %-i inkişaf etmiş ölkələrdə və Çində cəmlənib. İnkişaf etməkdə olan ölkələr isə geri qalır.
IRENA-nın Baş direktoru Francesco La Camera bildirib: “Enerji keçidinə yatırımlar artır, lakin 2030-a qədər bərpa olunan enerji gücünün üç dəfə artırılması üçün tələb olunan tempdən uzağıq. İnkişaf etmiş iqtisadiyyatlarda vəsait cəlbi çox sürətlidir, amma inkişaf etməkdə olan ölkələr kənarda qalır. COP30 çərçivəsində "Bakıdan Belém-ə Yol Xəritəsi – 1.3 trilyon" hədəfinə çatmaq üçün bu ölkələrə maliyyə axınının genişləndirilməsi vacibdir”.
Hesabat göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələr enerji keçidi üçün daxili maliyyə imkanlarından yararlana bilir. Aşağı gəlirli ölkələr isə zəif maliyyə bazarları, məhdud fiskal imkanlar, yüksək kapital dəyəri və borc yükü səbəbindən xarici dəstəkdən asılıdır.
Hesabat həmçinin enerji keçidi təchizat zəncirləri və istehsal sahələrinə investisiyanın kritik önəm daşıdığını, amma son dərəcə cəmləşmiş olduğunu göstərir. 2018–2024-cü illər arasında günəş, külək, batareya və hidrogen texnologiyalarının istehsalına qoyulan sərmayələrin 80 %-i Çində həyata keçirilib. Bununla yanaşı, inkişaf etmiş ölkələr və Çin xaricində də yeni stansiyaların inşası genişlənir ki, bu da enerji təhlükəsizliyini və sosial-iqtisadi faydaları digər inkişaf etməkdə olan regionlara yayır.
Ümumilikdə, 2024-cü ildə günəş, külək, batareya və hidrogen texnologiyaları istehsalı üzrə fabriklərə investisiya 21 % azalaraq 102 milyard dollara düşüb. Bunun əsas səbəbi günəş paneli istehsalı zavodlarına yatırımların azalmasıdır. Eyni zamanda, batareya zavodlarına investisiya ikiqat artaraq 74 milyard dollara çatıb və bu, elektrik nəqliyyatı, şəbəkə sistemləri və data mərkəzlərində artan saxlama tələbi ilə bağlıdır.
Birbaşa xarici investisiyalar — birgə müəssisələr, texnologiya tərəfdaşlığı və bilik transferi vasitəsilə — inkişaf etməkdə olan ölkələrdə enerji keçidi istehsalını genişləndirmək üçün vacib rol oynayacaq. Bu prosesin sosial və ekoloji cəhətdən dayanıqlı həyata keçirilməsi və faydaların ədalətli bölüşdürülməsi üçün xüsusi siyasətlər tələb olunur.
