Azərbaycan “yaşıl gələcəyə keçid”in növbəti lideridir
“Xalq qəzeti” redaksiyasında COP29 mövzusunda “dəyirmi masa” keçirilib.
Renewables.az qəzetə istinadən xəbər verir ki, “dəyirmi masa”da ekologiya və təbii sərvətlər nazirinin müşaviri Rasim Səttarlı, Energetika Nazirliyi yanında Bərpa Olunan Enerji Mənbələri Dövlət Agentliyinin direktoru Cavid Abdullayev, Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti ekologiya kafedrasının müdiri, professor Fəqan Əliyev, “Masdar-Azərbaycan” şirkətinin direktoru Murad Sadıxov, Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban və “Avrasiya miqrasiya təşəbbüsləri platforması” İctimai Birliyinin sədri, QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin Müşahidə Şurasının üzvü Azər Allahverənov iştirak ediblər.
“Xalq qəzeti”nin baş redaktoru Əflatun Amaşov qonaqları salamlayaraq bildirib ki, Azərbaycanın BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına – COP29-a evsahibliyi etməsi respublikamızın dünyada artan nüfuzunun, müxtəlif dövlətlərin və beynəlxalq təşkilatların Bakıya olan marağının parlaq ifadəsidir. Digər tərəfdən, Azərbaycanda belə bir nüfuzlu tədbirin uğurla reallaşacağını zəruri infrastrukturun mövcudluğu, habelə rəsmi Bakının beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsi ilə bağlı zəngin təcrübəsi şərtləndirir.
Əflatun AMAŞOV:
– Azərbaycanın 2030-cu ilədək sosial-iqtisadi inkişafa dair milli prioritetlərindən birinin “Təmiz ətraf mühit və yaşıl artım ölkəsi” kimi müəyyən edilməsi, işğaldan azad edilmiş ərazilərin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının “yaşıl enerji” zonası elan olunması, 2024-cü ilin “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilməsi bu sahədə aparılan məqsədyönlü və ardıcıl dövlət siyasətinin təzahürüdür. Dövlətimizin başçısının məlum sərəncamında bir daha qeyd olunur ki, “yaşıl enerji” növlərinin yaradılması və onun dünya bazarlarına nəqli Azərbaycanın enerji siyasətinin prioritetidir. COP29 konfransının yüksək səviyyədə təşkili ilə bağlı müvafiq sərəncamlar imzalanması da – bu tarixi hadisəyə verilən dəyərin parlaq təzahürüdür.
Baş redaktor qonaqları işgüzar, səmərəli müzakirəyə dəvət edərək vurğuladı ki, qəzetimizin səhifələrində ölkənin ictimai-siyasi həyatının bütün sahələri kimi, bərpaolunan enerji layihələrinin reallaşdırılmasına, eləcə də COP29-un Azərbaycanda keçirilməsinə ayrıca rubrika ilə məqalələr dərc edilib və bu, indi də davam edir. Bu gün sizinlə bir arada olmaq, fikirlərinizi dinləmək böyük sevincdir.
***
Sual: Hazırda bəşəriyyət qlobal istiləşmənin təzahürləri ilə üz-üzədir. Bu təhlükədən xilas olmaq üçün bütün dünya səfərbər olunub. Dünyada karbon emissiyalarının azaldılması sahəsində nə kimi tədbirlər görülür? Ümumiyyətlə, dünya ənənəvi enerjidən imtina etmək üçün kifayət qədər resurslara malikdirmi?
Rasim SƏTTARLI, ekologiya və təbii sərvətlər nazirinin müşaviri:
– Qlobal istiləşmə kimi ciddi narahatlıq doğuran məsələ hələ ötən əsrin sonlarından başlayaraq dünyanın diqqətini çəkib. O vaxtdan beynəlxalq təşkilatların keçirdikləri ən mühüm tədbirlərdə eko-dialoqun aparılması, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə məsələləri də müzakirə mövzularından biri olub. Bu baxımdan, 1992-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) tərəfindən İqlim dəyişmələri haqqında Çərçivə Konvensiyasının qəbul edilməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyıb və problem dünya dövlətlərinin, hökumətlərin daim diqqət mərkəzində saxlanılıb. İnformasiya mübadiləsi, araşdırmalar və müzakirələr nəzərdə tutan BMT-nin həmin konvensiyası siyasi idarə, eləcə də elmi biliklərin inkişafı nəzərə alınmaqla, əlavə öhdəliklər götürülməsinə əlverişli imkan yaradıb.
Bu fikrə əlavə olaraq bildirim ki, yuxarıda qeyd edilən BMT İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının icrasına nəzarət funksiyası ali qərarverici orqan olaraq COP-a (Tərəflər Konfransı) verilib. Tərəflər Konfransında Konvensiyaya üzv olan 198 ölkə təmsil olunub. COP-un hər il keçirilməsi nəzərdə tutulub. İlk belə tədbir 1995-ci ilin martında Berlində reallaşıb. COP-a sədrliyin isə rotasiya əsasında BMT-nin 5 regionunun – Afrika, Asiya, Latın Amerikası, Karib Hövzəsi və Avropa (Mərkəzi, Şərqi, Qərbi və digər) ölkələrində keçirilməsi qərara alınıb.
Qeyd edək ki, adları çəkilən regionlardakı qrup ölkələri arasında isə sədrlik növbələşmə prinsipinə əsaslanıb. Azərbaycanın təşkilata sədrliyinə dair qərar da məhz Şərqi Avropa Qrupu ölkələrinin yekdil rəyi əsasında verilib.
Dünya, əgər belə demək mümkünsə, bu gün mənfi iqlim dəyişikliyi böhranı yaşayır, təbii fəlakətlər–daşqınlar, səhralaşma, qasırğalar nəticəsində baş verən bir sıra təbii fəlakətlər çoxsaylı insan həyatının itirilməsi ilə müşahidə olunur. Beynəlxalq ekspertlərin bildirdiklərinə görə, təkcə havanın çirklənməsi hər il, təqribən, 9 milyon insanın ölümü ilə nəticələnir.
Bütün bu problemlər sivilizasiyanın inkişafını ləngitməklə bərabər, planetin biomüxtəlifliyinə də mənfi təsir göstərir. Belə ki, məsələn, buzlaqların əriməsi, bitkilərin vaxtından əvvəl çiçəkləməsi, atmosfer havasının temperaturunun yüksəlməsi və digə fəsadlar iqtisadi və sosial böhranları şərtləndirir.
– Cavid ABDULLAYEV, Energetika Nazirliyi yanında Bərpa Olunan Enerji Mənbələri Dövlət Agentliyinin direktoru:
– İqlim dəyişikliyi inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq bütün ölkələrə təsir edən və sərhəd tanımayan çox ciddi bir təhlükədir. Aparılan genişmiqyaslı qlobal mübarizəyə baxmayaraq təhlükə səngimir, iqlim dəyişikliyinin təsirləri getdikcə kəskinləşir. Buna görə də mübarizə daha da gücləndirilməli, ölkələrin səyləri birləşdirilməli, qlobal əməkdaşlıq möhkəmləndirilməlidir.
Yeri gəlmişkən, qlobal istiləşmə ilə bağlı danışarkən, ölkəmizin bu istiqamətdə götürdüyü öhdəliklərə də qısaca nəzər salmaq istərdim. Bu məsələ ilə əlaqədar əvvəlcə onu bildirim ki, qlobal istixana effekti yaradan qazların emissiyalarının cəmi 0,15 faizi ölkəmizin payına düşür. Buna baxmayaraq emissiyaları azaltmaq üzrə ölkəmiz iddialı hədəflər qəbul edib. Ssenarilərə uyğun olaraq qlobal istiləşməni 1,5 dərəcə daxilində saxlamaq məqsədilə, 1990-cı illə müqayisədə istixana effekti yaradan qazların emissiyalarının 2030-cu ilə qədər 35 faiz azaltmaq hədəf götürülüb. Bununla yanaşı, Azərbaycan 2050-ci ilə qədər istixana effekti yaradan qazların emissiyalarının 40 faiz azaldılmasını qarşıya mühüm bir vəzifə kimi qoyub.
Azərbaycan təkcə bu hədəflə kifayətlənmir. Ölkəmiz, eyni zamanda, düşməndən təmizlənən ərazilərimizdə münaqişə sonrası həyata keçirilən genişmiqyaslı bərpa-quruculuq layihələrinin reallaşdırılması zamanı ekoloji cəhətdən təmiz texnologiyalara, həmçinin “ağıllı” və “yaşıl” yanaşmalara əsaslanır. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında “yaşıl enerji" zonasının yaradılması, dayanıqlı kənd təsərrüfatı, ekoloji cəhətdən təmiz nəqliyyat, “ağıllı” şəhər və kəndlər kimi innovativ yanaşmalar və minlərlə hektar sahədə meşələrin bərpası vasitəsilə işğalçıdan təmizlənən torpaqların 2050-ci ilə qədər “Karbon neytral” zonasına çevrilməsi qarşıya mühüm hədəf kimi qoyulur.
Fəqan ƏLİYEV, Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti ekologiya kafedrasının müdiri, professor:
– İlk növbədə, “Xalq qəzeti”inin redaksiyasında belə bir tədbirin keçirilməsini alqışlayıram. Bugünkü “dəyirmi masa” çox aktual və vacib bir məsələyə həsr olunub. Mən uzun illər ekologiya, ətraf mühit sahəsinə xidmət edən bir şəxs kimi qeyd etmək istəyirəm ki, ən pis sistem sistemsizlikdən yaxşıdır. Hər şeydə bir sistem olmalıdır. Azərbaycanda “yaşıl enerji”, enerji səmərəliliyi, hidrogen enerjisinin istehsalı və ondan istifadə, kiçik çayların potensialından yararlanmaq, tullantıları yandırıb ondan enerji almaq kimi vacib məsələlərin həlli dövlətimizin siyasi iradəsinin nəticəsidir. Əlbəttə birdən-birə hər şeyə nail olmaq mümkün deyil, çətinliklər var.
Hidrogen təmiz sudan alınır. Dəniz suyundan hidrogen əldə etmək mümkün deyil. Özü də bu zaman çox su da tələb olunmur. Problem yalnız hidrogeni necə saxlamaqdan ibarətdir. Hidrogen adi metalda qalmır, süzülüb gedir. Amma nano təbəqə ediləndə qalır. Lionda olan tədbir zamanı gördük ki, təyyarələr, maşınlar hidrogenlə işləyir, heç bir xətası da yoxdur. Düzdür, bu bir qədər bahalıdır. İngilislərin belə bir misalı var. Deyirlər ki, mən elə dövlətli deyiləm ki, ucuz mala pul verəm. Düşünürəm ki, bəzi məsələlərə fundamental yanaşmaq lazımdır. Prezident cənab İlham Əliyev ilk gündən enerji məsələlərinə çox ciddi və həssas yanaşır. Bu baxımdan dövlət başçımızın ölkəmizdə hidrogen enerjisinin istehsalına başlanması ilə bağlı təşəbbüsü olduqca təqdirəlayiqdir. Amma etiraf etmək lazımdır ki, biz onun çağırışına, bununla bağlı tapşırıq və tövsiyələrinə lazımınca əməl edə bilmirik.
Gəlin etiraf edək ki, “yaşıl enerji” istehsalının genişləndirilməsinə bir çox hallarda neft biznesi mane olur. Amerika Birləşmiş Ştatları, Səudiyyə Ərəbistanı, eləcə də Avropanın və dünyanın neft hasil edən ölkələri bu enerji növünün inkişafında çox da maraqlı deyillər. Nəyə görə bu gün Norveç bizdən qat-qat çox olan neftini satışa və ehtiyata verir. Amma özünün daxilində istifadə etdiyi enerji çaylardandır. Ulu öndər Heydər Əliyev Bakıda, Buzovnada birinci dəfə günəş enerjisi istehsalında istifadə olunan panellərin zavodunu yaratdı. Biz həmin panelləri Asiya ölkələrinə satırdıq. Sovet hökumətinin süqutundan sonra həmin müəssisəni ləğv etdilər. Lakin o ləğv olunmaya bilərdi. Düzdür, onun faydalı iş əmsalı az idi. Ondan yalnız isti su alınırdı. Nəzərə alaq ki, hazırda paytaxtımızda isti suya ehtiyac olduqca çoxdur. Bu ehtiyac hər yerdə var. Hətta Qarabağda isti suya ehtiyac elə elektrik qədərdir.
Təsəvvür edin ki, ABŞ-da günəş panelləri 93 faiz faydalı iş əmsalı verir. Avropada isə hazırda 30-35 faizə qaldırıblar. Biz isə 11-12-dən yuxarı qalxa bilmirik. Bu heç də o demək deyil ki, biz bu prosesdən kənarda qalmalıyıq. Biz buna, çətinliklə də olsa, getməliyik. Özü də biz bəzən çox xərcə getməkdən ehtiyat edirik. Mütərəqqi texnologiyalara vəsait xərcləmək lazımdır. Bunun elminə də, eksperimentinə də istehsalına və biznesinə də xərc getməlidir.
İlham ŞABAN, Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri:
– Hər şeydən öncə, qeyd etmək istəyirəm ki, son illər qlobal iqlim dəyişiklikləri ilə əlaqədar dünya karbon emissiyalarının azaldılması naminə səfərbər olunub. Artıq ənənəvi enerji öz yerini tədricən ekoloji cəhətdən təmiz, “yaşıl enerji”yə verir. Fikrimcə, bu prosesdə, ilk növbədə, insan ruhu ilə ətraf mühit arasında bir həmahənglik formalaşmalıdır. Yəni, insan təkcə evində qazdan, kömürdən istifadə etməklə ətraf mühitə ziyan vurmur. Bunun üçün insan, ilk növbədə, özünə belə bir sual verməlidir ki, o bununla nə edir? Yaponiyada hələ uşaq bağçasında təbiətə münasibət, zibillərin çeşidlənməsindən tutmuş digər məsələlərədək davranış formalaşdırılır.
İkinci bir mühüm məsələ “yaşıl enerji”nin dünyada nəyə görə sürətlə yayıla bilməməsi ilə bağlıdır. Hər şeydən əvvəl qeyd etmək istəyirəm ki, hazırda dünya ölkələrinin 30 faizi ənənəvi enerjiyə malikdir. 70 faizi isə bu və digər şəkildə onun idxalçısıdır. Digər tərəfdən, bu enerji növü coğrafi baxımdan çox qeyri-bərabər paylanıb. “Yaşıl enerji”yə gəldikdə, bu, innovativ texnologiya, innovativ bazara yeni daxil olan məhsuldur. XXI əsrdə onun dövriyyəsi ildən-ilə artır. Çox bahalı olduğundan bəzi ölkələrdə onun istehsalı və istehlakı fərqlidir.
Bu baxımdan BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreşin çağırışı belədir ki, – hətta COP28-də də bunu müşahidə etdik –inkişaf etmiş və ya inkişaf etməkdə olan dövlətlər 3-cü dünya ölkələrinə yardım etməlidir. Əgər 2050-ci ilədək Avropa və yaxud ABŞ, Kanada tamamilə ənənəvi enerjidən imtina etsələr belə, qlobal iqlim dəyişikliklərinin yaratdığı problemləri çözmək mümkün olmayacaq. Çünki dəniz kimi, planet də hamımızındır. Necə deyərlər, sən yalnız öz evinin, villanın qarşısını təmizləməklə planetin təmizliyinə nail ola bilməzsən.
Bakıda da nəyinsə fundamental bir əsası qoyulacaq. Amma bu, dünya enerji bazarında son olmayacaq. Müqayisə üçün deyim ki, 1900-cü ildə Nyu-Yorkda enerji ilə bağlı keçirilən beynəlxalq konfransda belə bir fikir səsləndirilib: “Xanımlar və cənablar, dünyaya yeni enerji növü gəlir. Bu, petroldur və kömürü əvəzləyəcək bir enerji növüdür”. O zaman belə hesab olunurdu ki, 20 ildən sonra kömür erası sona çatacaq. Ancaq 1953-cü ildə dünya enerji balansında kömürlə neft bərabərləşdi. 1959-cu ildən isə neft ondan aralanmağa başladı. Yeri gəlmişkən, 20 il öncə isə deyirdilər ki, qaz ikinci yerə keçəcək. Ancaq hələ də 2-ci yerdə 31 faizlə neftdir. Hazırda kömür enerji istehlakı bazarında 28 faiz, qaz isə 26 faiz paya malikdir. Bununla belə, 2030-cu ilə yenə proqnoz edirlər ki, qaz önə keçəcək.
Fikrimcə, “yaşıl enerji” bazarında satıcı ilə istehlakçı arasında bir qızıl ortaqlıq olmalıdır. Yəni, o elə bir qiymətə olmalıdır ki, bazarda yayıla bilsin. Məlum olduğu kimi “yaşıl enerji”nin Azərbaycanda genişlənməsi, artması ağır gedir. Çünki bu növ enerji bahalıdır. Ötən ilin oktyabrında Azərbaycanda istifadəyə verilən günəş elektrik stansiyasının kapital qoyuluşu 262 milyon dollar təşkil edib. Göründüyü kimi kifayət qədər bahalı bir layihədir. Düşünürəm ki, bunun üçün, ilk növbədə, zaman gərəkdir. Digər mühüm məsələ texnoloji yeniliklərin daha da kütləviləşməsi ilə bağlıdır. Üçüncüsü, bu enerjinin istehlakçılarında istifadə mədəniyyəti formalaşmalıdır. Onların bilik, bacarıqları və dünyaya baxışları yetərli olmalıdır ki, bundan daha çox istifadə eləsinlər.
İkinci bir tərəfdən, bəziləri elə düşünür ki, karbon emissiyalarını aşağı salmaq üçün nə qədər çox günəş panelləri və yaxud külək qurğuları quraşdırsalar, dünyaya töhfələri çox olacaq. Hesab edirəm ki, enerji ölkəsi olan Azərbaycanın karbon emissiyalarının azaldılmasına töhfələri digər Xəzəryanı ölkələrlə müqayisədə daha çoxdur. Əgər biz 2015-ci il Paris sazişi imzalanandan ötən 8 ili müqayisə etsək, görərik ki, ölkəmizdə neft hasilatı sahəsində 16 milyon tondan çox azalma baş verib. Təkcə ötən il Azərbaycanda neftin hasilatı 2,4 milyon ton və yaxud 18 milyon barrel azalıb. Bax, bunun özü həmin karbon emissiyalarının azaldılması deməkdir. Digər tərəfdən, Azərbaycanda nə məişətdə, nə də ki sənayedə kömür istehlak olunmur. Bunun özü də müsbət amildir.
Sual: Təmiz ətraf mühit və “yaşıl artım” ölkəsinə çevrilməsini dövlətin milli hədəflərindən biri kimi müəyyən edən Azərbaycanın bu sahədə imkanları nə dərəcədədir? Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının (COP 29) Azərbaycanda həyata keçirilməsi hansı zərurətdən yarandı?
Rasim SƏTTARLI:
– Bununla bağlı “yaşıl iqtisadiyyat”a keçidin ilk mərhələsində həyata keçirilən tədbirlərin qısa mənzərəsini də diqqətə çatdırmaq istərdim. Belə ki, 2020-ci il yanvarın 9-da Energetika Nazirliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının “ACWA Power” və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” şirkətləri arasında bərpaolunan enerji üzrə pilot layihələrin icrası ilə bağlı müqavilə imzalanıb. Bu əsasda isə 2022-ci il yanvarın 13-də “ACWA Power” şirkəti ilə “Xızı-Abşeron” Külək Elektrik Stansiyasının Gülüstan sarayında təməlqoyma mərasimi keçirilib. 2022-ci il martın 15-də isə Bakıda “Qaradağ” Günəş Elektrik Stansiyasının təməlqoyma mərasimi çərçivəsində “Masdar” şirkəti ilə dörd anlaşma memorandumu imzalanıb.
Bütün bunlarla bərabər, 2022-ci il dekabrın 15-də Energetika Nazirliyi və Avstraliyanın “Fortescue Future Industries” şirkəti arasında ölkəmizdə bərpaolunan enerji layihələri, habelə “yaşıl hidrogen”in potensialının öyrənilməsi və inkişafı üzrə birgə əməkdaşlığa dair Çərçivə Müqaviləsi razılaşdırılıb. Müqavilə ilə respublikamızda bərpaolunan enerji və “yaşıl hidrogen”in istehsalı üzrə ümumi gücü 12 qiqavatadək layihələrin araşdırılması və reallaşdırılması nəzərdə tutulub.
Göründüyü kimi, qısa müddət ərzində 3 əsas enerji şirkəti ilə anlaşma memorandumu və müvafiq müqavilələr imzalanıb. Bütün bu sənədlərə əsaslanılaraq həm quruda, həm də dənizdə 25 qiqavat bərpaolunan günəş və külək enerjisinin istehsal ediləcəyi planlaşdırılıb. Bu həcmin təqribən 12 qiqavatının FFI, təqribən 10 qiqavatının “Masdar”, bir hissəsinin isə “ACWA Power” şirkətləri tərəfindən istehsal olunacağı nəzərdə tutulub.
Cavid ABDULLAYEV:
– Bununla bağlı əvvəlcə onu deyim ki, Dubayda 123 ölkənin BƏƏ-nin “İqlim və Sağlamlıq Bəyannaməsi”ni ortaq şəkildə imzalamağa hazır olduqlarını elan etməsi əlamətdar hadisədir. Bu sənəd sektorlar arasında əməkdaşlığı gücləndirməyə, karbon qazı emissiyalarını azaltmağa və iqlimlə bağlı səhiyyə fəaliyyətləri üçün maliyyələşdirməni artırmağa yönəlib.
Dünya, əgər belə demək mümkünsə, bu gün mənfi iqlim dəyişikliyi böhranı yaşayır, istər daşqınlar, istər səhralaşma, istərsə də qasırğalar nəticəsində baş verən bir sıra təbii fəlakətlər çoxsaylı insan həyatının itirilməsi ilə müşahidə olunur. Beynəlxalq ekspertlərin bildirdiklərinə görə, təkcə havanın çirklənməsi hər il, təqribən, 9 milyon insanın ölümü ilə nəticələnir.
Bütün bu problemlər sivilizasiya və davamlı inkişafa mənfi təsir etməklə bərabər, planetin biomüxtəlifliyinə də mənfi təsir göstərir. Belə ki, buzlaqların əriməsi, bitkilərin vaxtından əvvəl çiçəkləməsi, atmosfer havasının temperaturunun yüksəlməsi, quraqlıqlar, yanğınlar və təbii fəlakətlər iqtisadi və sosial böhranları şərtləndirir.
Bakıda keçiriləcək COP29 konfransında da məhz bu dəhşətli fəsadların aradan qaldırılması ilə bağlı istiqamətlərin, habelə iqlim dəyişikliyinin səhiyyə sektoruna mənfi təsiri, bu kontekstdə yeni layihələrə investisiyaların ayrılması və onun artırılması kimi vacib məsələlərin müzakirə ediləcəyi nəzərdə tutulur.
Azərbaycan COP29-a evsahibliyi etməklə təbiəti qorumaq üçün dünyanın bu niyyətdə olan dövlətləri ilə birləşə və onun mühafizəsi istiqamətində iş görə biləcəyini, eyni zamanda, təbiətin dəyərini və onunla harmoniyada yaşamağı bacardığını sübut edəcək.
Yeri gəlmişkən, onu da bildirim ki, Azərbaycanın uzun illər ekoloji terrora məruz qalıb, Ermənistanın 30 il işğal altında saxladığı ərazilərimizdə təbii sərvətlərimiz talan olunub, ərazilər yandırılıb, 60 min hektardan çox meşə məhv edilib, su ehtiyatları çirkləndirilib. Bununla da Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında təbii bitki örtüyü, torpağın üst qatı məhv edilib, Azərbaycanın “Qırmızı Kitab”ı və Beynəlxalq Qırmızı Siyahıya daxil edilmiş nadir, sayı kritik həddə çatan bitki və heyvan növləri sıradan çıxarılıb. Ekoloji terror aktları nəticəsində heyvanların yaşayış arealları dağıdılıb, ekosistemin tarazlığı pozulub, ətraf mühit komponentlərinə ciddi ziyan vurulub.
İşğalçı bütün bu dəhşətli əməllərlə kifayətlənməyərək Vətən müharibəsi günlərində və ondan sonrakı dövrdə də ekoloji mühitə, regionun ümumdünya əhəmiyyətinə malik bioloji müxtəlifliyinə qəsd edib. Şuşa meşələrini ağ fosfor maddəsindən istifadə olunmaqla yandırıb, Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarından çıxarkən meşələri sıradan çıxarıb.
Düşmən işğal dövründə su ehtiyatlarını çirkləndirməkdən, çaylara radioaktiv tullantılar axıtmaqdan belə çəkinməyib. Transsərhəd Oxçuçayı dağ-mədən sənayesinin tullantıları ilə kəskin çirklənməyə məruz qoyub.
Artıq 3 ildir ki, Azərbaycan düşməndən təmizlənən ərazilərimizdə genişmiqyaslı bərpa-quruculuq layihələri həyata keçirir, doğma yurdlarından didərgin salınan soydaşlarımızın Böyük Qayıdış proqramı çərçivəsində məskunlaşmasını gerçəkləşdirir. Bu zaman Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının bioloji müxtəlifliyinin bərpasını, xüsusilə zəngin su ehtiyatlarından istifadənin reallaşdırılmasını, meşə ehtiyatlarının zənginləşdirilməsini diqqətdə saxlayır.
Azər ALLAHVERƏNOV, “Avrasiya miqrasiya təşəbbüsləri platforması” İctimai Birliyinin sədri, QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin Müşahidə Şurasının üzvü:
– İqlim dəyişmələri ilə bağlı konfransların, sessiyaların keçirildiyi dövlətlərdə sonrakı mərhələlərdə məhz həmin sahələrdə çox ciddi irəliləyişlərin olduğunu müşahidə edirik. Bu baxımdan BMT-nin böyük güclərini özündə ehtiva edən dövlətlərin təmsil olunduğu COP28 konfransı qərar verən tərəflərin həmin tədbirin keçiriləcəyi şəhərə və ya dövlətə göstərdiyi etimadın bariz nümunəsidir. Yəni, Azərbaycanla bağlı BMT səviyyəsində mövcud olan etibarlı tərəfdaş mövqeyi ölkəmizin kifayət qədər siyasi nüfuzundan irəli gələrək hörmət əsasında formalaşır.
Azərbaycanın digər qurumlarda və ya təşkilatlarda təmsilçiliyini, xüsusilə də Qoşulmama Hərəkatını buna nümunə olaraq göstərə bilərik. Ölkəmizin bu təşkilata sədrliyi əvvəlcə üç il olmuşdu. Sonra Azərbaycanın rolunu nəzərə alaraq müddət bir il də artırılmışdı. BMT-nin say etibarilə ikinci nüfuz sahibi olan platformasında Azərbaycanın rəhbər orqanlarında təmsil olunması ölkəmizə olan rəğbətdən qaynaqlanan mövqedir. Bu, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən dəstəklənir. Həmin tədbirin respublikamızda keçirilməsinə qərar verilməsi böyük etimadın göstəricisi olmaqla, ölkəmizin qlobal problemlərin həllində məsuliyyətli və etibarlı tərəfdaş mövqeyini təsdiqləyir.
Sual: Bəs, COP29-un Azərbaycanda keçirilməsinin əhəmiyyəti nədən ibarətdir? Sizin fikrinizcə, bu konfransı ölkəmizin bərpaolunan enerji siyasətinin reallaşdırılmasında yeni mərhələnin başlanğıcı kimi dəyərləndirmək olarmı?
Fəqan ƏLİYEV:
– Cənab Prezidentin bununla bağlı siyasi iradəsinin xeyri, COP29-un ölkəmizdə keçirilməsinin əhəmiyyəti bundan ibarətdir ki, hər şeydən əvvəl biz inkişaf etmiş dövlət imici qazanırıq. Belə bir fikir formalaşar ki, Azərbaycan bunu boş yerə inkişaf etdirməz. Bunu inkişaf etdirən dövlət, onun xalqı və övladları yüksək savada malikdirlər.
Bu gün dünyanı enerji idarə edir. Bizim də dövlətimizin siyasəti enerji üstündə qurulub, inkişafımız da onunla bağlıdır. Bu baxımdan COP29 böyük bir təbliğatdır. Vaxtilə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Avropa İttifaqının birlikdə komissiyası var idi. Biz o komissiyadan konfranslar keçirməyə, ədəbiyyatlar çap etməyə lazımi vəsait alırdıq, müəyyən layihələr təqdim edirdik. Düzdür, bədnam ermənilər, bizi istəməyən bəzi qüvvələr buna mane olmağa çalışır, işimizi ləngidirlər. Amma COP29-un bizə çox böyük köməyi olacaq. Biz bu konfransı keçirməklə dünyanın inkişaf etmiş ölkələri kimi bir sırada dayanırıq. Bu gün dünyaya bəyan edirik ki, biz tullantıların yandırılmasından, təbiətdən təmiz enerji alırıq və onun istehsalını genişləndirmək fikrindəyik. Biz yeni keyfiyyətli bir dövrə gəlib çıxırıq. Bu bizə çox şey vəd edir.
İlham ŞABAN:
– COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi özü ilə bərabər bir sıra yeniliklər, baxışlar formalaşdıracaq. Bu beynəlxalq tədbir daha çox fəlsəfi mənada ölkəmizə müəyyən davranış qaydaları gətirəcək. 2012-ci ildə Bakıda Avroviziya mahnı müsabiqəsi keçirilməsindən sonra bizdə elektron ticarət, yəni kartlarla ödəniş geniş vüsət aldı. 2015-ci ilin Avropa Oyunları zamanı Azərbaycan vətəndaşları ilk dəfə təmiz enerji ilə işləyən nəqliyyat növünün şahidi oldular. Gətirdiyim bu misallara əsasən, deyə bilərəm ki, Azərbaycan vətəndaşlarının postsovet məkanı və yaxud digər ölkələrin, eləcə də Şərq dövlətlərinin insanlarından bir üstün cəhəti var ki, biz qanuna, qaydalara daha tez alışan xalqıq. Rusiyada, Moskva kimi iri şəhərlərdə avtobuslarda kartla ödənişin tətbiqinə başlandıqda insanlarda buna bir qədər etinasızlıq var idi. Hətta turniket qoymuşdular. Azərbaycanda isə cəmi-cümlətanı 3 ay zaman kifayət etdi ki, insanlar ön qapıdan minib arxa qapıdan düşsünlər. Şübhəsiz, bəzi məqamlarda neqativ hallar oldu, bunu etiraf etmək lazımdır. Ancaq qanunla bütün insanlar buna alışdı. 2017-ci ildə keçirilən İslam Oyunları zamanı artıq elliklə kartdan istifadə etmək, ondan yararlanmaq meyli formalaşmışdı.
Bu baxımdan hesab edirəm COP29 da Azərbaycan cəmiyyətinə bir sıra yeniliklər gətirəcək. Bu təkcə o demək deyil ki, evlərin damında günəş panelləri, həyətlərdə kiçik külək pərləri olsun.
Cavid ABDULLAYEV:
– COP29 konfransına ev sahibliyinin ölkəmiz üçün önəmindən danışarkən, ilk növbədə, bir məqamı qeyd etmək istərdim. Belə ki, Azərbaycan uzun bir dövr ərzində neft-qaz sənayesini inkişaf etdirən, bu sahədə möhtəşəm uğur göstəriciləri qazanan dövlət kimi tanınsa da, artıq bu gün zəngin “yaşıl enerji” potensialını hərəkətə gətirən, bu istiqamətdə ixrac fəaliyyətini reallaşdırmaq üçün önəmli layihələrin icrasına başlayan dövlət olduğunu təsdiqləyir. Başqa sözlə, hazırda “yaşıl enerji” növlərinin yaradılması və “yaşıl enerji”nin dünya bazarlarına nəqli siyasəti respublikamızın prioritet istiqamətidir. Bəli, bu həqiqəti bütün dünya görür və Azərbaycanın COP29-a evsahibliyi qərarını təəccüblə qarşılamır.
Prezident İlham Əliyevin 2021-ci ilin 2 fevral tarixli sərəncamı ilə təsdiqlənən “Azərbaycan 2030: Sosial-iqtisadi inkişafın Milli Prioritetləri” əsasında ölkədə bərpaolunan enerji istehsalı siyasətinin strateji təməlinin qoyulması, bu sənəddə öz əksini tapan 5 Milli Prioritetdən birinin “təmiz ətraf mühit” və “yaşıl artım”la bağlı olması, habelə dövlətimizin başçısının 2024-cü ili Azərbaycanda “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan etməsi də məhz həmin fikrin bariz ifadəsidir.
Yeri gəlmişkən, “Yaşıl dünya naminə həmrəylik İli” ilə bağlı sərəncamda da vurğulandığı kimi, azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirilən genişmiqyaslı bərpa və yenidənqurma prosesində ətraf mühitin qorunması prioritetdir. Həmin ərazilərdə “ağıllı şəhər”, “ağıllı kənd” kimi innovativ yanaşmalar tətbiq edilir, ekosistem bərpa olunur.
Ölkəmizin bu istiqamətdə qarşıya qoyduğu vəzifələr də Azərbaycanın “yaşıl dünya” naminə həmrəyliyə qoşulmasının möhkəm zəminə əsaslanmasından xəbər verir. İndi diqqətə çatdıracağım müəyyən göstəricilər də bunun parlaq ifadəsidir: Azərbaycan 1990-cı illə müqayisədə 2030-cu ilə qədər istixana qazlarının miqdarının 35 faiz, 2050-ci ilə qədər isə 40 faiz azaldılmasını hədəfləyir.
Azər ALLAHVERƏNOV:
– Siyasi nöqteyi-nəzərdən konfransın ölkəmizdə keçirilməsi beynəlxalq münasibətlər sistemində məhz Azərbaycanın rolunun daha da inkişafına və onun yerinin güclənməsinə gətirib çıxaracaq. Çünki Azərbaycanda, yəni, Cənubi Qafqaz bölgəsində “yaşıl ərazi”nin yaradılması önəmlidir. Vaxtilə ölkəmizin beşdəbir hissəsi işğal altında qalanda Ermənistan orada boz zona yaratmışdı. Bu zonada işğalçılıq siyasəti nəticəsində respublikamızın florası və faunası məhv edilmişdi. Eləcə də Azərbaycanın mədəni irsi, mədəni abidələri, şəhər, qəsəbə, kəndləri dağıdılıb, kənd təsərrüfatı ziyan görmüşdü.
Arıq torpaqlarımız 44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində işğaldan azad olunub. Azərbaycanın həmin ərazilərdə alternativ, yaşıl enerjilər, karbohidrogen və karbon qazlarından azad olan seqmentlər üzrə inkişaf etdirilməsi yanaşmasının ortaya qoyulması faktiki olaraq “yaşıl enerji”yə yeni münasibətin sərgilənməsindən və həmin sahədə siyasətin formalaşmasından xəbər verir. Məhz bu səbəbdən də vaxtilə boz zona olan əraziləri “yaşıl zona”ya çevirmək niyyətində olan Azərbaycan üçün 29-cu sessiyanın ölkəmizdə keçirilməsi olduqca vacibdir.
Odur ki, həmin mötəbər tədbirin “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili”ndə keçirilməsi nəticəsində Azərbaycan özünün ən müsbət tərəflərini dünyaya çatdıra biləcək. Eyni zamanda, ölkəmiz həmin istiqamətlər üzrə yaxın bir neçə 10 illiyə hesablanmış yeni siyasətin formalaşdırılması üçün çox əlverişli imkanlar qazanacaq. Yəni, bu baxımdan düşünürəm ki, konfrans çox əhəmiyyətli tədbirdir. ”Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili”ndə isə Azərbaycanın bütün dövlət, özəl qurumları bu və ya digər formada birbaşa və ya dolası ilə adıçəkilən proseslərdə fəal iştirak etməklə dövlətin bununla bağlı mövcud siyasətinə də dəstək vermiş olacaqlar.
COP29 iqtisadi cəhətdən də çox divident gətirə biləcək beynəlxalq platforma hesab olunur. Konfrans həm miqrasiya və turizm sahələrinin inkişafı nöqteyi-nəzərindən çox vacib tədbirdir. Belə ki, iqtisadi cəhətdən nəzər yetirsək, COP29-da müxtəlif dövlətlərin pavilyonları fəaliyyət göstərəcək. Hər dövlət öz nailiyyətlərini nümayiş etdirdiyi kimi, eyni zamanda, Azərbaycan da “yaşıl energetika” sahəsində öz nailiyyətlərini təqdim edəcək.
Bu müxtəlif şirkətlərarası, dövlətlər-arası və hökumətlərarası yeni əlaqələrin qurulması və inkişaf etdirilməsi, təcrübə və nailiyyətlərin mübadiləsi və bundan irəli gələn müəyyən sənədlərin imzalanması və digər məsələlər nöqteyi-nəzərindən mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Həmçinin iqtisadi tərəqqi meyillərinin məhz həmin istiqamətdə formalaşmasına səbəb ola biləcək mühitin yaradılmasına gətirib çıxaracaq. Ümumiyyətlə, ölkəmizdə COP29-la bağlı sənədlərin qəbul olunması gözlənilir.
Digər tərəfdən də bu, həm də turizm sektorunun inkişafı ilə bağlı olan məsələdir. Çünki əgər həmin sessiyalarda 100 min nəfər iştirak edəcəksə, həmin ölkənin infrastrukturu da çox qısa müddətdə o parametrlərə cavab verməlidir. Bu baxımdan aidiyyəti strukturlar turizm infrastrukturunun inkişafı ilə bağlı müəyyən işlər görürlər.
Sual: Son illər mövcud potensialdan istifadə etmək istiqamətində mühüm tədbirlər görülür. Azərbaycan hökuməti ilə “yaşıl enerji” sahəsində fəal iştirak edən Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” şirkəti bu istiqamətdə ölkəmizdə hansı layihələri həyata keçirir?
Murad SADIXOV, “Masdar-Azərbaycan” şirkətinin direktoru:
– “Masdar” şirkəti 2006-cı ildə Əbu Dabi hökuməti tərəfindən Mübadilə Fondunun hesabına təsis olunub. O zaman Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Prezidenti qarşıya belə bir məqsəd qoymuşdu ki, yeni yaradılan şirkət ancaq “yaşıl enerji” sahəsi ilə məşğul olmalıdır. Onda bu texnologiya çox yeni, həm də baha idi. Bu səbəbdən də neft ölkəsində belə bir texnologiyanın tətbiqi, açığı, çoxları tərəfindən dəstəklənmirdi. Bu, həm də bir eksperiment xarakterli daşıyırdı. Amma zaman göstərdi ki, bərpaolunan enerji nəinki energetika sektorunda bir dönüş yaradır, həm də ictimaiyyətin düşüncəsində böyük bir çevriliş, inqilaba səbəb olur.
O zaman davamlı enerji prinsipi əsasında “Masdar siti” adlı şəhərcik yaradılmışdı. Oradakı bütün binalar yerli materiallardan istifadə edilməklə enerjinin qorunması prinsipləri əsasında tikilmişdi. Deyərdim ki, ilk dəfə olaraq ağıllı şəhər konsepsiyası məhz orada tətbiq olunmuşdu. “Masdar siti”yə gələnlər pilotsuz, elektriklə işləyən avtomobillərin şahidi olurdular. Həmin şəhərciyə kənardan ənənəvi enerji növü ilə işləyən avtomobillərin girişi qəti qadağan edilmişdi. Dünyanın ilk günəş elektrik stansiyası da 2006-cı ildə orada qurulmuşdu. Hazırda 10 meqavat həcmi çox kiçik görünsə də, bu bir ilk kimi diqqət çəkirdi.
“Masdar” Azərbaycanda öz ofisini 2021-ci ildə açıb. Həmin il biz ilk pilot layihəmiz olan 230 meqavatlıq günəş elektrik stansiyasının inşasına başladıq. Ötən il oktyabrın 26-da şirkətimiz Azərbaycanda regionun ən böyük günəş elektrik stansiyasını istismara verdi. Xatırladım ki, 230 meqavatlıq “Qaradağ” Günəş Elektrik Stansiyasının tikintisi ilə bağlı sənədlər 2021-ci ildə, “COVİD-19” pandemiyasının qızğın vaxtında imzalanmışdı. O zaman bütün əlaqələr pozulduğundan malların gətirilməsi xeyli çətinləşmişdi. Həm də nəqliyyat-logistika qiymətləri çox baha idi. Məsələn, o vaxt Çindən Azərbaycana bir konteynerin gətirilməsi 20 min dollara başa gəlirdi. Halbuki əvvəllər bu qiymət 4-5 min dollar arasında dəyişirdi. Yəni bütün çətinliklərə baxmayaraq, Azərbaycan hökumətinin də bu məsələnin reallaşdırılması istiqamətində davamlı addımlar atması işin xeyrinə oldu. Bu əməkdaşlıq günəş elektrik stansiyasının vaxtında istismara verilməsini təmin etdi. Bu, həm Azərbaycan, həm də region üçün çox böyük bir hadisədir. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin stansiyanın açılışında iştirak etməsi isə bizim üçün olduqca qürurverici idi. Eyni zamanda, bu mühüm hadisəyə şahidlik etmək üçün Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri hökumətini təmsil edən 4 nazir Bakıya təşrif buyurmuşdu. Bu isə iki ölkə və onların xalqları arasında olan dostluq, qardaşlıq münasibətlərinin məntiqi nəticəsi idi.
Hazırda Azərbaycanın Energetika Nazirliyi ilə çox yaxşı əməkdaşlıq edirik. Yeri gəlmişkən, Energetika Nazirliyi bizi çox tələsdirir. Bu da əslində ümumi işin xeyrinədir. Məlum olduğu kimi, hazırda Azərbaycanın Xəzər dənizindəki külək enerjisi potensialı 157 qiqavat dəyərləndirilir. Quruda isə Qarabağ və Naxçıvanla birlikdə 30-35 qiqavatdır. 2022-ci il iyunun 4-də biz Azərbaycan hökuməti ilə 10 qiqavatlıq “yaşıl enerji” istehsalı üçün iki saziş imzaladıq. Bunlar quruda 2 min meqavat günəş, 2 min meqavat külək enerjisi və dənizdə 6 min meqavat külək və “yaşıl hidrogen” layihələrini əhatə edir. Açığı, bu həm Azərbaycan hökuməti, həm də “Masdar” üçün iddialı bir proqramdır. Bunlar sərmayə baxımından da iri iritutumlu layihələrdir.
Bu infrastrukturu yaratmaq üçün çox geniş, əsaslı tədqiqatlar aparılmalıdır. O vaxt Energetika Nazirliyinin rəhbərliyi ilə işçi qrup yaradılmışdı. Həmin qrupa “Azərenerji”dən, “Masdar”dan, eləcə də beynəlxalq təşkilatlardan ekspertlər cəlb olunmuşdu. Azərbaycan üçün 4 istiqamət üzrə baş plan hazırlamaqla bağlı razılıq əldə olundu. Bu, ölkənin elektrik energetikası şəbəkəsinin hərtərəfli təhlili və bərpaolunan enerji mənbələrinin sistemə inteqrasiyası və yeni idarəetmə sisteminə keçməsini nəzərdə tuturdu. Artıq Azərbaycan hökumətinin bərpaolunan enerji mənbələrinin şəbəkəyə qoşulması və ölkənin bu sahədə potensialının genişləndirilməsi üçün müəyyən bir proqramı var.
Hazırda əlavə iki baş plan hazırlanır. Artıq dənizdə külək potensialının reallaşdırılması üçün işlər aparılır. Digər layihə “yaşıl hidrogen”in Azərbaycanda istehsalı və dünya bazarlarına çatdırılması üçün əsas Master Plandır. Qeyd etmək istəyirəm ki, “yaşıl hidrogen” çox perspektivli enerjidaşıyıcısıdır. Hazırda onun həm qiymət, həm də texnologiyalar baxımından hansı şəkildə nəql olunması və dünya bazarlarına çıxarılması istiqamətində yerli və beynəlxalq ekspertlər tərəfindən lazımi işlər aparırlar. Bu sahədə “Masdar”ın partnyoru Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətidir.
Artıq 2022-ci ildə imzalanmış 10 min meqavatlıq sazişlərin reallaşdırılması üçün işlər aparılır. Məlum olduğu kimi, Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə 1000 meqavat bərpaolunan enerji istehsalı üçün artıq 3 layihə təsdiq olunub, bu məqsədlə investisiya müqavilələri imzalanıb. Həmin layihələr Biləsuvarda 445 meqavatlıq günəş elektrik stansiyasını, Neftçalada, Bankə qəsəbəsində 315 meqavatlıq və Bakı-Şamaxı yolunun üstündə Abşeron-Qaradağ 240 meqavatlıq külək elektrik stansiyalarının inşasını əhatə edir.
Energetika Nazirliyi, “Azərenerji” və“Masdar” arasında dəqiq yol xəritəsi hazırlanıb. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Prezidenti Şeyx Məhəmməd bin Zayed Əl Nəhyanın Azərbaycana rəsmi səfəri zamanı həmin sənəd də imzalanıb. Yol xəritəsinin əsas hədəfi odur ki, COP29-dək bütün işlərə başlanmalıdır. Bu çox iddialı bir məsələdir. Azərbaycan hökuməti və aidiyyəti qurumlar bu sahədə çox böyük səy göstərirlər.
Sual: “Dəyirmi masa” ətrafında apardığımız müzakirələrdən bir daha aydın oldu ki, Azərbaycanın bərpaolunan enerji potensialı olduqca yüksəkdir. Bu o deməkdir ki, yaxın gələcəkdə ölkəmizdə bu sahədə çoxsaylı layihələr həyata keçiriləcək, sözügedən sahə, bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da önə keçəcək. Heç şübhəsiz, bütün bunlar kadr potensialının gücləndirilməsi, bu sahədə milli kadrların yetişdirilməsi zərurətini yaradır.
Fəqan ƏLİYEV:
– Bu gün ABŞ-da hidrogen enerjisinin prezidenti Vəziroğlu adında bir türkdür. Bu yaxınlarda 100 yaşı tamam oldu. Əbəs yerə onu hidrogen enerjisinin babası adlandırmırlar.
Qoy gənclərimiz kifayət qədər məlumatlı olsunlar. Sevinirəm ki, ərəblər bərpaolunan enerjiyə sərmayə qoyurlar. Amma bu layihələrin əsas iştirakçıları, mühəndislər öz övladlarımız olmalıdır. Yeri gəlmişkən, hazırda bu sahədə tədqiqat aparan 9 qız doktorantım var. Bir məsələni də təəssüflə bildirmək istəyirəm ki, bəziləri müəyyən mövqeyə qalxdıqları, professor, kafedra müdiri olduqları təqdirdə başqalarını yaxına buraxmamağa çalışır. Belə yanaşmalar qətiyyən yolverilməzdir. Bu baxımdan milli kadr hazırlığına xüsusi diqqət yetirmək lazımdır.
İndi bütün ali məktəblərimiz bərpaolunan enerji sahəsində kadr hazırlığına səy göstərir. Çox təəssüf ki, bu ixtisası tədris edənlərin bilik və bacarıqları yetərincə deyil. Hətta bəzilərinin bu sahədə baza təhsilləri belə yoxdur. Söhbət edəndə görürsən ki, intellektual səviyyəsi çox aşağıdır, tamam başqa şey fikirləşir. Bu heç də o demək deyil ki, susasan, kimisə tənqid etməyəsən, Ulu öndərimiz deyirdi ki, tənqid inkişafdır. Hər kəs bir dənə çöp yandırıb işıq saçmalıdır ki, qaranlıq dünya nura boyansın.
Murad SADIXOV:
– Fəqan müəllimin yerli kadr potensialının artırılması ilə bağlı təklifinə münasibət olaraq bildirmək istəyirəm ki, ötən müddətdə İqsadiyyat və Energetika nazirlikləri ilə bir neçə birgə tədbir keçirmişik. 2021-ci ildə Bərpa Olunan Enerji Mənbələri Dövlət Agentliyinin rəhbərliyi bizi Qobustandakı xüsusi təlim mərkəzinə dəvət etmişdi. Orada bütün təhsil ocaqlarından və “Azərenerji”dən mütəxəssislər var idi. Bizim elmi-tədqiqat mərkəzimizin rəhbərliyi və mütəxəssislərimizin də iştirakı ilə bir neçə gün ərzində orada müxtəlif dərslər, təlimlər keçirildi.
Bundan əlavə, biz ADA və Fransa–Azərbaycan universitetləri ilə bu sahədə əməkdaşlıq edirik. Mütəxəssislərimiz həmin ali təhsil müəssisələrində dərs keçir, müəyyən praktiki seminarlar aparırlar. Bu da tələbələr üçün çox faydalıdır. Yeri gəlmişkən, bu yaxınlarda Fransa–Azərbaycan Universitetinin tələbələri “Qaradağ” Günəş Elektrik Stansiyasına gəlib baxış keçirdilər, bütün texnoloji prosesləri öz gözləri ilə gördülər. Mütəxəssislərimiz onlara lazımi məlumatlar verdilər.
Hazırda tələbələrin yay təcrübə proqramının keçirilməsi ilə bağlı bir neçə universitetlə danışıqlar aparırıq. İstəyirik ki, istedadlı tələbələr gəlib bizdə təcrübə keçsinlər. Düzdür, stansiyada hər şey tam avtomatlaşdırıldığından işçi heyət o qədər də geniş deyil. Amma düşünürəm ki, 1-2 nəfər gəlib orada təcrübə keçdikdən sonra “Masdar”ın və ya başqa şirkətlərin layihələrində qalıb işləmək istəyərlər.
Yeri gəlmişkən, tikintinin pik vaxtlarında 3 min nəfər işçimiz var idi ki, onların da 90 faizi yerli mütəxəssislər idi. Artıq bizə xidmət göstərən yerli subpodratçılar da Məşğulluq Agentliyi ilə müqavilə bağlayaraq Almaniyadan beynəlxalq sertifikatlaşdırılmış təlimlər alırlar. Bu yolla beynəlxalq səviyyəli mütəxəssislər hazırlayırlar. Bunun özü də olduqca müsbət haldır.
Rəylər (0):